Πελοποννησιακος Πολεμος

Πελοποννησιακός Πόλεμος
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Πελοποννησιακός πόλεμος)
Πελοποννησιακός Πόλεμος
Χάρτης του Πελοποννησιακού Πολέμου. Στον χάρτη απεικονίζονται οι συμμαχίες και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του πολέμου (ιταλικά).
Χρονολογία: 431 π.Χ. - 25 Απριλίου, 404 π.Χ.
Τόπος: Ελλάδα, Κάτω Ιταλία, Μικρά Ασία, Μεσόγειος θάλασσα και Εύξεινος Πόντος.
Έκβαση: Νίκη της Πελοποννησιακής Συμμαχίας
Μαχόμενοι
Δηλιακή Συμμαχίαμε ηγέτιδα πόλη την Αθήνα
Πελοποννησιακή Συμμαχίαμε ηγέτιδα πόλη την Σπάρτη
Αρχηγοί
ΠερικλήςΑλκιβιάδηςΚλέωνΝικίαςΔημοσθένης
Αρχίδαμος Β'ΒρασίδαςΛύσανδροςΑλκιβιάδης
Οι μάχες του Πελοποννησιακού πολέμου
Σπαρτωλός – Ναύπακτος – Πλαταιές – Μυτιλήνη – Τανάγρα –Πύλος και Σφακτηρία – Δήλιο – Αμφίπολη – Μαντίνεια –Σικελία – Κυνός Σήμα – Άβυδος – Κύζικος – Νότιο –Αργινούσες – Αιγός Ποταμοί
Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ανάμεσα στην Αθηναϊκή και την Πελοποννησιακή συμμαχία, υπό την ηγεμονία τηςΣπάρτης, διήρκεσε, με μερικές ανακωχές, από το 431 π.Χ. έως το 404 π.Χ. και έληξε με ήττα των Αθηναίων, δίνοντας τέλος στον πολιτισμικό "χρυσό αιώνα". Όταν τελικά η Σπάρτη κατάφερε να επικρατήσει, βρέθηκε αρκετά αποδυναμωμένη και η ίδια, στην ηγεσία πόλεων φτωχών ή και αποδεκατισμένων από τον πόλεμο, οι οποίες δεν έπαυαν εντούτοις να έχουν φιλοδοξίες, διαφορετικές οικονομίες αλλά και διάφορη πολιτική τοποθέτηση στον τρόπο διακυβέρνησής τους.
Αίτια
"Ήταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας που προκάλεσε φόβο στη Σπάρτη και κατέστησε τη σύρραξη άναμεσα στις δύο πόλεις αναπότρεπτη", αναφέρει ο Θουκυδίδης ως καταλυτικό αίτιο. [1] Αναλυτικά οι λόγοι για τους οποίους όλη η Ελλάδα ενεπλάκη σε αυτό τον καταστροφικό πόλεμο, θεωρούνται ότι ήταν οι εξής:
Αυτή καθαυτή η απόπειρα της Αθήνας να δημιουργήσει ισχυρό εμπορικό κράτος, χωρίς να μπορεί να ελέγξει τις αντιδράσεις των άλλων πόλεων της Συμμαχίας που θα δυσαρεστούνταν με την απώλεια της ανεξαρτησίας τους και με τη μετατροπή τους σε διοικητικές περιφέρειες του κράτους των Αθηνών
Τα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των αριστοκρατικών [2] στις συμμαχικές πόλεις των Αθηνών, στις οποίες μόνον οι έμποροι και οι βιοτέχνες έβλεπαν θετικά την αθηναϊκή ηγεμονία. Οι γαιοκτήμονες και γενικά τα αριστοκρατικά κόμματα επεδίωκαν την ανατροπή του "αθηναϊκού καθεστώτος".
Τα τοπικά οικονομικά συμφέροντα των διαφόρων πόλεων της Ελλάδας, οι οποίες ακόμα και όταν δικοικούνταν από δημοκρατικά κόμματα, έβλεπαν οτι η ανάπτυξη του αθηναϊκού εμπορίου συνιστούσε απειλή για το δικό τους.
Η φιλοδοξία αλλά και οι αντικειμενικές δυνατότητες της Σπάρτης να επιβιώσει στο νέο σχήμα, μη έχοντας ανεπτυγμένο τομέα εμπορίου και διαβλέποντας ότι είχε μακροπρόθεσμα μόνον δύο επιλογές: ή να αποδεχτεί τον μελλοντικά βέβαιο υποβιβασμό της ή να πολεμήσει για την ηγεσία της Ελλάδας.
Οι σημαντικές πολιτισμικές διαφορές ανάμεσα στην αθηναϊκή κοινωνία και τη σπαρτιατική
Αφορμή του πολέμου στάθηκε ουσιαστικά η απόφαση της Αθήνας να διευρύνει ακόμα περισσότερο το εμπόριο αλλά και τις πολιτικές της σχέσεις με την Μεγάλη Ελλάδα, δηλαδή τις πόλεις της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας. Συγκεκριμένα, εκείνη που εξυπηρετούσε αυτό τον εμπορικό και πολιτικό στόχο ήταν η Κέρκυρα, παρότι είχε αριστοκρατικό πολίτευμα, ενώ εκείνη που τον υπέσκαπτε ήταν κυρίως η Κόρινθος, επίσης αριστοκρατική, αλλά πολύ πιο απειλητική εμπορικά από την πρώτη. Οι Αθηναίοι ήθελαν με κάθε τρόπο να επεκταθούν δυτικά και η αφορμή για να μετριάσουν την επιρροή της Κορίνθου ήρθε όταν κηρύχτηκε πόλεμος μεταξύ Κορίνθου και Κέρκυρας.
Η Κέρκυρα, παρότι αποικία της Κορίνθου, ήταν πια απολύτως ανεξάρτητη από αυτήν, διέθετε δικό της υπολογίσιμο στόλο και ακμαίο εμπόριο. Οι σχέσεις της με την Κόρινθο δεν ήταν ιδιαίτερα καλές λόγω του εμπορικού ανταγωνισμού τους και όταν το 433 π.Χ. τέθηκε ζήτημα με την Επίδαμνο -άλλη ανταγωνίστρια πόλη στο εμπόριο του Ιονίου- η Κέρκυρα δεν δίστασε να έρθει σε ανοιχτή ρήξη με την Κόρινθο. Διαβλέποντας όμως ότι υπήρχε κίνδυνος να ηττηθεί, ζήτησε τη βοήθεια του αθηναϊκού στόλου. Κορίνθιοι πρέσβεις ζήτησαν τότε επισήμως από τους Αθηναίους να μην παρέμβουν υπέρ της Κερκύρας, γιατί κάτι τέτοιο θα συνιστούσε παραβίαση των όρων της 30ετούς ειρήνης που είχε υπογραφεί το 445 π.Χ. Οι Αθηναίοι θεώρησαν ότι δεν συνιστούσε παραβίαση η αποστολή "αμυντικού στόλου" και αποφάσισαν τα πολεμικά πλοία τους να είναι παρόντα στην επικείμενη ναυμαχία αλλά να αναμιχθούν μόνον αν απειλείτο η πόλη της Κέρκυρας. Αυτό δεν ερμηνεύθηκε με τον ίδιο τρόπο από τους Κορίνθιους που έκριναν και μόνο την απειλητική παρουσία των αθηναϊκών πλοίων ως παρέμβαση, αποχώρησαν από τη ναυμαχία και θέλησαν να συγκαλέσουν συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας για κήρυξη πολέμου.
Ταυτόχρονα, (το 432 π.Χ.), οι Κορίνθιοι υποκινούν εξέγερση της Ποτίδαιας, μιας πόλης της Χαλκιδικής που ναι μεν ανήκε πλέον στην αθηναϊκή συμμαχία, αλλά ήταν αποικία της Κορίνθου. Οταν οι Αθηναίοι στέλνουν εκεί στρατό, στη διάρκεια της πολιορκίας δίνουν έξω από τα τείχη μάχη με τους Κορινθίους που είχαν σταλεί εσπευσμένα εκεί για να υπερασπιστούν την αποικία τους και οι "Τριακοντούτεις σπονδαί" (δηλαδή οι όροι της 30χρονης ειρήνης του 445 π.Χ.) παραβιάζονται πλέον κατάφωρα. Είναι ως εκ τούτου αδύνατο να μη συγκληθεί το συμβούλιο της Πελοποννησιακής Συμμαχίας.
Η ατμόσφαιρα στο συμβούλιο που συγκαλείται βαρύνει υπέρ των φιλοπόλεμων πολιτικών και όχι εκείνων που απέφευγαν την ρήξη γιατί τίθενται δύο επιπλέον ζητήματα: αφ' ενός η εξορία των Αιγινητών από το νησί τους, αφ' ετέρου η οικονομική εξόντωση των Μεγαρέων. Οι τελευταίοι -που είχαν πάντα τεταμένες σχέσεις με την Αθήνα- δεν μπορούσαν πια να εμπορευθούν σε κανένα λιμάνι, γιατί με απόφαση της αθηναϊκής κυβέρνησης απαγορευόταν οποιαδήποτε δοσοληψία με αυτούς σε όλα τα λιμάνια της συμμαχίας.
Το συμβούλιο αποφασίζει τελικά να τεθούν όροι στην Αθήνα και αν αυτή αρνηθεί, να κηρυχθεί πόλεμος. Της ζητείται να λύσει την πολιορκία της Ποτίδαιας, να επιτρέψει την αυτονομία στην Αίγινα και σε όσες πόλεις της Αθηναϊκής Συμμαχίας το επιθυμούν, να επιτρέψει το εμπόριο στους Μεγαρείς και να εξορίσει τους Αλκμεωνίδες -ουσιαστικά τον Περικλή, ο οποίος καταγόταν από τους Αλκμεωνίδες, από την πλευρά της μητέρας του. Οι Αθηναίοι αρνούνται.
Οι φάσεις και οι συμμαχίες του πολέμου
Οι ιστορικοί χωρίζουν αυτόν τον μεγάλο πόλεμο σε τρεις φάσεις, αλλά ουσιαστικά πρόκειται για τρεις κρίσιμης σημασίας σταθμούς στις διαρκείς εχθροπραξίες που λάβαιναν τότε χώρα στον ευρύ ελλαδικό χώρο, με στόχο την ηγεμονία του τόπου. Η πρώτη φάση του πολέμου (που ονομάστηκε Αρχιδάμειος Πόλεμος) χαρακτηρίστηκε από τις εισβολές των Σπαρτιατών στην Αττική, τις λεηλασίες των παραλίων της Πελοποννήσου από τις Αθηναϊκές δυνάμεις και την επιδημία που αποδεκάτισε την Αθήνα. Η πρώτη φάση έληξε με την εύθραυστη ειρήνη του Νικία. Στο μεσοπόλεμο, οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν και προετοίμασαν ουσιαστικά το έδαφος για την επόμενη φάση, έξη χρόνια μετά. Αυτή άρχισε το 415, με την εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Συρακουσών, στη Σικελία. Εληξε το 413 π.Χ. με την ήττα των αθηναϊκών δυνάμεων, η οποία έδωσε και το έναυσμα για την τρίτη και τελική φάση, που ονομάστηκε Δεκελεικός Πόλεμος, κράτησε περίπου μια δεκαετία και κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η καθοριστική πλέον ανάμιξη των Περσών στην ελληνική διαμάχη.
Σε αυτό τον σχεδόν 30ετή πόλεμο, διαμορφώθηκαν δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα ή συμμαχίες, στις οποίες άλλες πόλεις ανήκαν σταθερά μέχρι τέλους, ενώ άλλες όχι. Κάποιες αποστατούσαν από επιλογή και κάποιες εξαναγκάζονταν από τον εκάστοτε νικητή της κεντρικής διαμάχης -την Αθήνα ή τη Σπάρτη. Σε γενικές γραμμές στην αρχή αλλά και στο μεγαλύτερο μέρος του Πελοποννησιακού Πολέμου ο συσχετισμός των δυνάμεων και οι συμμαχίες είχαν ως εξής [3] :
Με την Αθήνα συντάχθηκαν οι Πλαταιές, οι περισσότερες πόλεις της Ακαρνανίας, πόλεις της Θεσσαλίας, η Ναύπακτος (όπου όμως δεν κατοικούσαν πια Λοκροί, αλλά Μεσσήνιοι που είχαν διωχτεί από τον τόπο τους και τους οποίους οι Αθηναίοι κατά κάποιο τρόπο φιλοξενούσαν εκεί), η Χίος, η Λέσβος (που αποστάτησε αλλά την επανέφεραν στη συμμαχία) και πολλά νησιά του Αιγαίου, όπως και πόλεις της Ιωνίας και του Ελλησπόντου. Από τα νησιά του Ιονίου και τη Μεγάλη Ελλάδα, η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος και μερικές πόλεις της Σικελίας και της Κάτω Ιταλίας. Ο στρατός τους συνολικά αναφέρεται ότι ήταν ο μισός και λιγότερος των αντιπάλων (περί τις 32.000 έναντι 60.000 ή κατ' άλλους 100.000), αλλά ο στόλος των Αθηναίων αριθμούσε πάνω από 300 τριήρεις, χωρίς μάλιστα τα πλοία των συμμάχων τους. Επίσης οι Αθηναίοι είχαν πολύ περισσότερο συγκεντρωμένο χρήμα, αφού είχαν μεταφέρει στην πόλη τους το ταμείο της Συμμαχίας της Δήλου [4].
Με τη Σπάρτη συντάχθηκαν η Κόρινθος και όλες οι πελοποννησιακές πόλεις (εκτός από των Αργείων και των Αχαιών, αν και πολλές αχαϊκές πόλεις στη συνέχεια μετέβαλαν στάση), τα Μέγαρα και όλες οι πόλεις της Βοιωτίας (εκτός των Πλαταιών), μερικές πόλεις της Αιτωλίας, η Φωκίδα, η Αμβρακία και οι πόλεις που κατοικούνταν από τους Λοκρούς. Από το Ιόνιο σύμμαχοί τους ήταν οι Λευκαδίτες και από την Κάτω Ιταλία και Σικελία, μεταξύ άλλων, ο Τάρας (σημερινό Ταράντο) και οι Συρακούσες. Η πελοποννησιακή συμμαχία είχε ιδιαίτερα υπολογίσιμο πεζικό και ιππικό, αλλά ο μόνος αξιόμαχος και πρακτικά αξιοποιήσιμος άμεσα στόλος της, ήταν ο κορινθιακός -πιθανόν περί τις 200 τριήρεις. Σύμφωνα με τον ιστορικό Παπαρρηγόπουλο, ίσως είχαν θεωρητικά διαθέσιμες άλλες 300, από μακρινές όμως περιοχές, όπως της Σικελίας. Η Σπάρτη δεν διέθετε οικονομικό πλούτο. Είχε όμως με το μέρος της την κοινή γνώμη πολλών πόλεων που ήθελαν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή κυριαρχία ή απειλή [5].